Baza aliasów

Na początek podaje te aliasy, które udało mi się zabrać z parafii, które dość dobrze rozpracowałem.

księga ślubów – parafia Sadów – 12 lutego 1715 – Liszek alias Turek
księga ślubów – parafia Sadów – 19 listopada 1743 – Nowak alias Vilk – Truskolasy
księga ślubów – parafia Sadów – 11 lutego 1748 – Maskara vulgo Stolarz – Harbułtowice
księga ślubów – parafia Sadów – 24 listopada 1744 – Juscyk vel Jurtzyk – Lubliniec
księga ślubów – parafia Sadów – 27 stycznia 1754 – Krawczykowna vel Mazurowna – Trzebień
księga ślubów – parafia Sadów – 19 grudnia 1759 – Murek vel Mazurek – Pusta Kuźnica
księga ślubów – parafia Sadów – 17 lutego 1809 – Maniura alias Krawczyk – Cieszowa
księga ślubów – parafia Sadów – 28 stycznia 1810 – Schuflonka vel Bambinsko – Drutarnia
księga ślubów – parafia Sadów – 7 listopada 1819 – Rösler alias Neumann – Cieszowa
księga ślubów – parafia Sadów – 18 lutego 1819 – Hering alias Hernik – Dębowa Góra
księga ślubów – parafia Boronów – 30 stycznia 1731 – Brol alias Skopek – Boronów
księga ślubów – parafia Boronów – 16 lutego 1744 – Sosnowski alias Odrzwal – Kij
księga ślubów – parafia Boronów – 27 stycznia 1743 – Smalik vulgo Braßek – Hucisko

księga chrztów – parafia Sadów – 13 czerwca 1675 – Grabowi alias vulgo Lesszik – Koszęcin
księga chrztów – parafia Sadów – 16 marca 1678 – Vatola alias Filkowi
księga chrztów – parafia Sadów – 24 lutego 1679 – Mlinczikowi albo Kukawce – Passnice??
księga chrztów – parafia Sadów – 21 września1687 – Dziukowa alias Szoltyska
księga chrztów – parafia Sadów – 8 września 1687 – Sukienik alias Gedwabienski
księga chrztów – parafia Sadów – 14 grudnia 1687 – Kowal alias Smolenia
księga chrztów – parafia Sadów – 19 listopad 1689 – Kaczmarka alias Wulfowa
księga chrztów – parafia Sadów – 6 września 1693 – Rectorka alias Plackowa
księga chrztów – parafia Sadów – 29 grudnia 1693 – Organiscina alias Placzkowa
księga chrztów – parafia Sadów – 11 lipca 1700 – Pemko alias Mularczyk
księga chrztów – parafia Sadów – 16 grudnia 1704 – Kucharzowna alias Kapiczanka
księga chrztów – parafia Sadów – 7 marca 1713 – Czubak alias Matyhsik
księga chrztów – parafia Sadów – 26 grudnia 1718 – Strzelczyk alias vulgo Lapikufel
księga chrztów – parafia Sadów – 29 czerwca 1719 – Kowalik vel alias Banasik
księga chrztów – parafia Sadów – 20 października 1719 – Dworak alias Kucharczyk
księga chrztów – parafia Sadów – 15 października 1733 – Frania vulgo Sklarz – Kierzki
księga chrztów – parafia Sadów – 16 marzec 1739 – Demus alias Gemiolko – Tanina

księga zgonów – parafia Sadów – 5 lutego 1699 – Kusik alias Stryczek
księga zgonów – parafia Sadów – 2 września 1700 – Markieta alias Pietruska
księga zgonów – parafia Sadów – 24 marca 1702 – Sczecina alias Molenda
księga zgonów – parafia Sadów – 20 czerwca 1709 – Krol alias Matihos

Odnosząc się do powyższej wypowiedzi, gdybym napisał gdziekolwiek, że nasi przodkowie mieli absolutną władze nad tym jak w danej chwili będą się nazywać, to faktycznie można by to potraktować za niedomówienie lub błąd. Jednak ja nic takiego w swojej wypowiedzi nie zawarłem. Czy mogłaby Pani wskazać w której części swojej wypowiedzi użyłem sformułowania, że dawniej ludzie dobrowolnie
„zmieniali lub używali wiele nazwisk” ?

Znów odnosząc się to tego, co Pani napisała chciałbym zauważyć, że faktycznie zjawisko, o którym Pani pisze występowało w tym czasie na Śląsku. Jednak nie można tak generalizować tego tematu. Przyczyny i sposoby zmiany nazwiska przez naszych przodków były naprawdę rozmaite. Ze względu na to, że nasi przodkowie, aż do XX wieku nie nosili przy sobie dowodów osobistych to nazwisko jaskie posiadali w danym czasie uzależnione było od wielu czynników. Na niektóre czynniki mieli oni wpływ, a na inne nie. Toteż poza przejęciem cudzego gospodarstwa zmiana nazwiska mogła nastąpić m.in. z przyczyn politycznych, z przyczyn religijnych, przez nieprawidłowe zapisanie czyjegoś nazwiska, poprzez decyzje urzędnika, poprzez zmianę wykonywanego zawodu, z powodu cech zewnętrznych, z powodu czyjegoś stylu życia, z powodu spopularyzowania się przezwiska, poprzez zmianę miejsca zamieszkania itp.

Cytat:

„Prosze dokladniej czytac, moja wypowiedz byla „niby dobrowolnie”!”

Staram się jak mogę czytać wszystkie posty bardzo dokładnie, a zarazem pisać poprawnie i zrozumiale. Nie chciałem wszczynać żadnych potyczek językowych tylko dowiedzieć się czy to ja nie popełniłem jakiegoś błędu w moim pierwszym poście. W związku z tym w swoim poprzednim poście chciałem się tylko wytłumaczyć, co miałem na myśli w zakresie zmian nazwisk naszych przodków, by nie doszło do jakiego nieporozumienia. Albowiem użyła Pani sformułowania „wcale nie niby dobrowolnie „. Dla mnie to wyrażenie nie było jasne, gdyż oznacza ono właśnie, że „całkowicie nie, jak gdyby dobrowolnie”. Z resztą nie ma to już większego znaczenia. Jednak mam do Pani wielką prośbę, doceniam Pani zaangażowanie w temat, ale czy mogłaby Pani pisać swoje wypowiedzi za pomocą polskich znaków ? Ponadto prosiłbym o wytłumaczenie czym są opisywane przez Panią „przydanki”, szukam tego słowa po słownikach i jako znaczenie znajduje „błonę zewnętrzną tętnicy”.

Cytat:

„Te „aliasy”, ktore w spisach z Sadowa, Kamienia i Zyglina sa wyzej podane, odnosza sie wylacznie do zjawiska, ze posiadlosci albo gospodarstwa nazywano nazwiskiem pierwotnego posiadacza. Nie ma innych powodow do uzywania „aliasow”, „vel”, „seu” albo „vulgo” w 18 i 19 wieku na wsiach. Znaczenie mialo to zjawisko tylko w danej parafii m.i. dla lepszego rozroznienia osob z tym samym nazwiskiem. To jest definicja przydankow w tym okresie i trzeba to generalizowac a nie rozmaite przyczyny i sposoby zmiany nazwiska przyjmowac. „

Ja nie zgodzę się z twierdzeniem, że wyrazy „alias”, „vel”, „seu” albo „vulgo” były używane do opisania tylko jednego zjawiska, które na dodatek występowało tylko w XVIII i XIX wieku. W związku z tym podaje przykłady na to, że nie ma co z góry generalizować i nie zastanawiać się nad przyczyną, bo to najprostsza droga do popełnienie błędu:

1. Alternatywne brzmienie nazwiska:

księga ślubów – parafia Sadów – 24 listopada 1744 – Juscyk vel Jurtzyk – Lubliniec
księga ślubów – parafia Sadów – 18 lutego 1819 – Hering alias Hernik – Dębowa Góra

Zaprezentowane tu przykłady dobitnie pokazują, że księża używali aliasów nie tylko po to by wskazać, że ktoś wstąpił na czyjeś gospodarstwo, lecz także po to by wskazać alternatywną formę brzmienia nazwiska. Znam wiele podobnych sytuacji, kiedy używane jest „alias”, „vel”, „seu” albo „vulgo” po to by podać alternatywną wersje nazwiska, czy inne brzmienie nazwiska. Z parafii Sadów mogę jeszcze podać jeden przykład, bowiem występowało tam nazwisko Hübner alias Hilgner.

2. przybycie z innej miejscowości

księga ślubów – parafia Sadów – 19 listopada 1743 – Nowak alias Vilk – Truskolasy
księga ślubów – parafia Sadów – 7 listopada 1819 – Rösler alias Neumann – Cieszowa

Jeden i drugi przykład dobitnie pokazują, że do parafii Sadów przybył Vilk i Rösler, ale ze względu na to, że byli właśnie przybyszami to we wsi mówiono na ich odpowiednio Nowak i Neumann. A więc alias w tej sytuacji wcale nie oznacza nazwiska poprzedniego gospodarza, lecz fakt, iż nie byli rdzennymi mieszkańcami wsi.

3. Pełniony zawód

księga chrztów – parafia Sadów – 6 września 1693 – Rectorka alias Plackowa
księga chrztów – parafia Sadów – 29 grudnia 1693 – Organiscina alias Placzkowa

Tutaj mamy przykład na sytuacje, gdy słowo alias posłużyło do określenia zawodu męża danej kobiety. Gdyby kierować się podaną przez Panią metodą to trzeba by uznać, że na gospodarstwie na którym mieszka nauczyciel (rector) i organista, kiedyś mieszkał jakiś Placek albo Placzek. Czy byłoby prawidłowe twierdzenie ? Otóż nie. Po prostu do nazwiska Placek lub Placzek przylgnęło określenie zawodu jaki wykonywał i w związku z tym jego żona, a może nawet i dzieci miały niejako dwa nazwiska.

4. Cechy charakteru

księga chrztów – parafia Sadów – 26 grudnia 1718 – Strzelczyk alias vulgo Lapikufel

W tym przypadku mamy do czynienia z nazwiskiem Strzelczyk i aliasem Lapikufel. Przejrzałem wszystkie księgi z Sadowa i określenie Lapikufel pojawia się tylko dwa razy jako alias Strzelczyka. Czy w takim razie Strzelczyk osiadł na gospodarstwie Lapikufla ? Raczej nie. Takie nazwisko nie występuje w tej parafii wcześniej. Moim zdaniem jest to po prostu przezwisko Pana Strzelczyka, który tak bardzo umiłował sobie trunki alkoholowe, iż zaczęto na niego mówić Łapikufel.

5 Sytuacje wątpliwe ?

A teraz kilka przykładów, które pokazują, że nie należy wszystkiego generalizować, bo tak naprawdę nie mamy mamy pewności, że faktycznie słowo alias czy vulgo oznacza w poniższych przypadkach fakt wstąpienia na czyjeś gospodarstwo.

księga chrztów – parafia Sadów – 15 października 1733 – Frania vulgo Sklarz – Kierzki

W tym przypadku nie możemy być na 100 % pewni, że Frania osiadł na gospodarstwie Sklarza, gdyż równie dobrze mogło być tak, że Frania został szklarzem i wtedy przylgnął do niego alias Sklarz.

księga chrztów – parafia Sadów – 14 grudnia 1687 – Kowal alias Smolenia

Tu podobnie jak powyżej nie można być absolutnie pewnym, że Kowal wstąpił na gospodarstwo Smolenia lub odwrotnie, gdyż jedno i drugie nazwisko jest określeniem zawodu. Toteż możliwe, że ktoś kto pochodził z rodziny kowali został smolarzem i w związku z tym przylgnęło do niego dodatkowe określenie w postaci Smoleń.

księga chrztów – parafia Sadów – 8 września 1687 – Sukienik alias Gedwabienski

Tu akurat jakiś mój krewny o nazwisku Sukienik (Sukiennik), który posiada bardzo ciekawy alias. Został nazwany inaczej jako „Gedwabienski „, czyli „Jedwabieński”. Czy chodzi tu o to, że Pan Sukiennik osiadł na gospodarstwie Jedwabieńskiego ? Moim zdaniem nie. W tym przypadku wskazywałbym raczej na dookreślenie zawodu jakim zajmował się ojciec chrzczonego dziecka, albo którychś przodków tego ojca. Albowiem słowo sukiennik zazwyczaj oznacza rzemieślnika zajmującego się wyrobem sukna, czyli tkaniny z wełny. Jednak określenie „Jedwabieński” może wskazywać na inne znaczenie słowa sukiennik. Otóż sukiennikiem określano także kupca handlującego suknem, ale równie dobrze mógł on handlować jedwabiem. Tym bardziej, że XVII wiek to okres, kiedy ta tkanina rozpowszechniała się po całej Europie.

6. Wstąpienie na czyjeś gospodarstwo

Znów jeżeli chodzi o opisywane przez Panią zjawisko, to rzeczywiście występowało ono powszechnie na Śląsku, ale to nie znaczy że możemy wszystko generalizować to jednego przypadku. Tym bardziej, że nawet w ramach tego wstępowania na czyjeś gospodarstwa pojawia się wiele niejasności, które można wytłumaczyć jedynie opierając się na aktach metrykalnych. Na przykład na ziemi pszczyńskiej dość popularne jest używanie drugiego nazwiska pochodzącego od poprzedniego właściciela danej ziemi. Choć nie zawsze alias musi oznaczać nazwisko pierwotnego czy poprzedniego właściciela.

Na przykład w Goczałkowicach na jednym gospodarstwie znajdują się takie osoby jak: Bartek Zientek w 1718 roku, Bartek Zientek w 1734 roku, Johan Zientek w 1754 roku, Kuba Zientek alias Guzy w 1802 roku , Kuba Zientek alias Zmij w 1814 roku, Jędrys Kieloch alias Zmÿa w 1825 roku, Andreas Kieloch alias Guzy w 1835 roku. Co z tego wynika ? Można założyć, że gospodarstwo Zientka, otrzymał Jan Żmij, po nim to samo gospodarstwo otrzymał Kuba Guzy, a na koniec to gospodarstwo otrzymał Andrzej Kieloch. Wydaje się, że ma to sens, ale do momentu, gdy nie sprawdzimy ksiąg metrykalnych to jaką możemy mieć pewność, że na pewno tak było ?

Przykładów na to, że zmiany nazwisk dochodziło z różnych powodów można by podawać naprawdę wiele, jednak przekraczało by to ramy zwykłego postu na forum (już moja wypowiedź jest stanowczo rozbudowana). W związku z tym poprzestanę na tej ilości przykładów. Jednak chciałbym poznać co na ten temat myślą inni użytkownicy tego forum ? Opiszcie z jakimi sytuacjami się spotkaliście ? Czy u was alias oznaczał tylko wstąpienie na czyjeś gospodarstwo czy też mieliście od czynienia z inną przyczyną zmiany nazwiska ?

Cytat:

„Baza aliasow” jest moim zdaniem niepotrzebna. Te nazwiska znajdujemy w „Zasoby” / „Indeksy” albo „Wykazy mieszkancow”

Akurat to, co Pani napisała to jest nieprawda, gdyż nie zakładał bym tego tematu, gdyby wszystko było już opublikowane w zakładce „Zasoby” oraz „Indeksy”. Zadaniem tego tematu miało być zachęcenie osób przeglądających akta metrykalne, które chcą jakoś pomóc innym (szkoda, że jest ich tak mało), do umieszczenia w tym miejscu jak największej ilości aliasów. Najczęściej jest bowiem tak, że jak przeglądamy metryki to nie robimy, z nich indeksów, ale zwracamy uwagę na różne dodatkowe informacje. W związku z tym pomyślałem, że taka baza może się przydać, ale skoro nie ma sensu jej prowadzić dalej, no cóż być może był to nie trafiony pomysł.

Myślę, że źle odebrałeś moje słowa. Bardzo ciesze się z tego, że na nasze forum zaglądają osoby mieszkające w różnych miejscach na świecie. Nie mam też nic przeciwko temu by ktoś pisał bez polskich znaków, jeżeli nie ma takiej możliwości. Jednak pisząc w taki sposób taka osoba musi liczyć się z tym że pewne wyrażenia będzie trudno zrozumieć, gdyż po to wymyślono znaki diakrytyczne, by właśnie uniknąć takich pomyłek. Dlatego ja nie rozumiejąc czyjegoś wyrażenia zazwyczaj proszę o uściślenie. Czy proszenie o wyjaśnienie pewnych kwestii jest brakiem wyrozumiałości ?

Znów jeżeli chodzi o możliwości techniczne to zawsze znajdzie się jakieś dobre rozwiązanie. Ja ze swojej strony mogę zaproponować dwa sposoby, z których często korzystam. Albowiem niezależnie od tego gdzie się mieszka i jaką ma się klawiaturę to można pisać z użyciem alfabetu niemal każdego państwa na świecie.
1 sposób – Można bawić się w pisanie „kodów alt”. Polega on na tym, że wpisujemy kombinacje cyfr na naszej klawiaturze numerycznej, trzymając jednocześnie wciśnięty klawisz lewy-Alt. Każdy znak posiada swój własny numer i tak na przykład: u z umlautem, czyli „ü” można wprowadzić za pomocą użycia kombinacji lewy-Alt + 0252, znów na przykład a z ogonkiem, czyli „ą” można wprowadzić za pomocą kombinacji lewy-Alt + 165. Jednak ten sposób jest bardzo uciążliwy i może się sprawdzić tylko do krótkich teksów
2 sposób – Znacznie łatwiej jest na przykład zainstalować układ klawiatury charakterystyczny dla danego języka. Ja tak zrobiłem dla kilku języków, w tym dla niemieckiego, by szybko i poprawnie przepisywać teksty pisane alfabetem niemieckim. Cały proces instalacji trwa około kilku sekund i jest banalnie prosty. W systemie Windows wystarczy znaleźć zakładkę „Usługi tekstowe i języki”, po niemiecku ta zakładka będzie się nazywać „Textdienste und Eingabesprachen”. Zakładkę tę można łatwo znaleźć klikając prawym przyciskiem myszy na ikonę klawiatury znajdującą się w pasku zadań (prawy dolny róg ekranu). I z rozwijanego menu należy wybrać tam opcje „Ustawienia”, która przeniesie nas do zakładki „Usługi tekstowe i języki”. W tej oto zakładce możemy sobie dodać tyle różnych ustawień klawiatur ile tylko chcemy.

Znów wracając do meritum. Wiem, że ty Mirosławie indeksujesz od razu całe parafie, za co jesteśmy ci wdzięczni, ale myślę że większość osób jednak nie podejmuje się aż tak pracochłonnych zadań. W związku z tym liczyłem, że może pojawią się tu jakieś ciekawe wpisy od osób, które codziennie przeglądają księgi metrykalne z różnych parafii. Jednak jak widać temat nieco zboczył na przyczyny powstawania aliasów. Myślę, że to także kwestia warta uwagi, więc szkoda, że nie pokusiłeś się o to by opisać jakie były przyczyny używania więcej niż jednego nazwiska lub używania aliasu przez twoich przodków (o ile takowe były). Być może wzbogaciło by to nasza dyskusje o nowe wątki.