Nie wiem, jak wyglądało to w innych miejscowościach, ale mogę sprawę z Volkslistą opisać na przykładzie gminy Wyry (Wyrau, Wyrow) w powiecie pszczyńskim.
W oddziale Pszczyńskim Archiwum Państwowego w Katowicach w zbiorze nr 218 – Akta Gminy Wyry w jedn. o sygn. 14 znajduje się: Wykaz obywateli gminy Wyry posiadających listy narodowościowe I i II. Lista ta została sporządzona przez nowe władze lokalne złożone z działaczy PPS, PPR, PSL. Nie można tej listy przejrzeć ze względu na ochronę dóbr osobistych i danych osobowych (pomijam zasadność takiego zakazu). Mi została ona udostępniona jedynie w zakresie nazwiska mojej prababki. W każdym bądź razie na podstawie dostępu do informacji publicznej otrzymałem bardzo szybko odpowiedź z zagregowanymi danymi.
W gminie Wyry 1 kat. VL posiadało 8 osób (3 mężczyzn, 5 kobiet), 2 kat. VL 115 osób (39 mężczyzn, 31 kobiet i 45 nieletnich). Lista ta jest niekompletna, gdyż obejmuje jedynie tych mieszkańców, którzy aktualnie znajdowali się na terenie gminy. Nie obejmowała żołnierzy Wehrmachtu. Podsumowując osoby z 1 i 2 kat. VL było między 4% a 6%. Zdecydowana większość ok. 70% – ekstrapoluję jednak na podstawie literatury – miała kategorię III VL i nie była objęta specjalną listą.
Powyższa lista była pomocna przy wyznaczaniu obowiązku pracy na terenie dawnego dworu księcia pszczyńskiego oraz kierowaniu obywateli do sądu w Mikołowie, który przeprowadzał procesy rehabilitacyjne.
Gdzieś pojawiła się informacja, że 1 kategorię otrzymywali Niemcy z Rzeszy, co jest nieprawdą. Byli to autochtoni zaangażowani politycznie na rzecz Niemiec. Kategoria 2 to autochtoni bierni na sprawy narodowości niemieckiej.
